Sizin ısrarlı iddialarınız ve yazınızda verdiğiniz referanslara bakarak bir an için hafızamın yanılmış olabileceğini düşünmüştüm. Elimdeki başka kaynaklara bakarak bilgilerimi etüd ettim. Şeyh Adi bin Musafir'in arap ve islam mutasavvıfı olduğu konusunda hafızamın beni yanıltmadığını, referans kitapların son derece açık belgeleri dayanak almakta olduğunu, bu nedenle yazdıklarımın doğru olduğunu gördüm. Dahası Şeyh Adi'nin mutasavvıflığına ilaveten bir de katı sünni olduğu gerçeğine ulaştım.
Şeyh Adi'yi, herhangi bir araştırmacının onun hakkındaki yorumlarından ziyade bizzat Şeyh Adi'nin kendi yazdıkları ve öğretisi aracılığıyla tanımak en doğru olanıdır. Araştırmacıların yazdıkları sonuçta tefsirdir. Şeyh Adi'nin yazdıkları ise kendi niteliğine birinci dereceden tanıklık eden belgelerdir. Tarih belgedir ve buyrun Şeyh Adi'nin bıraktığı belgelerin çözümlemelerine bir göz atın. Şeyh Adi'nin kendi yazdıklarının orijinal nüshalarının nerede bulunacağını da size bu yazım aracılığıyla göstermiş oldum.
Şu anda elimde iki kitap var. Biri kürtlerle içiçe yaşamış bir fransız araştırmacı olan Roger Lescot. Diğeri John S. Guest. İlk yazımda ismini hatırlayamadığım süryani yazarın ismini notlarım arasından çıkardım, bu zat aynı zamanda bir süryani papazı olan Aziz Günel'dir. Yazdıkları diğer her iki yazarla paralellik arzediyor. Kitabı hazırda olmadığı için Aziz Günel'den aktarı yapamadım.
Sevgiyle kalınız.
* * *
Roger Lescot
Lescot, 1914 Lyon doğumlu. Paris üniversitesinde fransız edebiyatı, siyasal bilimler ve Doğu dilerini okudu. 1936 yılında mezun olduktan sonra Fransız hükümeti tarafından bilimsel araştırmalar yapması için Şam'daki Fransız enstitüsüne gönderildi. Avrupa dilleri dışında farsça, arapça ve türkçe bilen Lescot, Şam'daki ilk yıllarında Celadet Ali Bedirxan ile tanıştı. Kürt folklor ürünlerini derledi. Hawar'da Tawûzparêz ismiyle kürtçe-fransızca yazılar yazdı. Suriye kürtleri arasında o kadar çok tanınıp sevildiki herkes ona Lezgin Axa diye hitap ederdi. 1938'de Cebel Sincar ve Suriye yezidileriyle ilgili ilk çalışmasını yayınladı. Daha sonra "Textes Kurdes" (kürtçe metinler) iki cilt halinde (ikinci cilt, Memê Alan, Amadekar: Roger Lescot, Avesta, 1997) fransızcalarıyla birlikte yayınlandı. 1945 yılında Sorbonne Üniversitesi'nde Kürt Dili Kürsünü'nü kurdu ve kürtçe dersler vermeye başladı. Bir yıl sonra üniversitedeki yerini Beyrut'tan gelen Kamran Ali Bedirxan'a devretti. 1970 yılında Paris'te daha önce Celadet Ali Bedirxan'la hazırladıkları "Grammaire Kurde" (Kürtçe Gramer)'i yayımladı.
Lescot'un, 1938'de yayınlanan, orjnal adı 'Enquête sur Les Yezidis de Syrie et du Djebel Sindjar' olan kitabı, Ayşe Meral tarafından fransızcadan çevrilerek 'Yezidiler, Din Tarih ve Toplumsal Hayat, Cebel Sincar ve Suriye Yezidileri' adıyla 1997 yılında Avesta Yayınları tarafından türkçe olarak yayınlanmış.
Lescot'un Şeyh Adi'ye dair yazdıklarını kitabından aynen aktarıyorum.
ŞEYH ADİ
Şeyh Adi b. Musafir, Beyt Far'da, Baalbek bölgesinde, anlaşıldığı kadar Hicri 465 (1072-73) ile Hicri 470 (1077-78) yılları arasında doğmuştu. 555-57 yılları arasında öldüğünü bilmekteyiz. Genel olarak ona atfedilen soyağacına göre I. Mervan'ın soyundan gelmekteydi.
Şeyh Adi, hayatının ilk kısmını, o dönemin mutasavvıflarıyla tanıştığı Bağdat kentinde geçirmiştir. Orada Ebu Necib Abdulkadir es Sühreverdi'yle, Gazali kardeşlerle, kendisiyle birlikte öğrenci olan ve daha sonra 509 yılında kendisiyle birlikte Mekke'ye giderek hacı olan Abdulkadir el Cilani ile tanışmıştır (Hacca gitmesi ilginç değilmi? KF). Adi'nin hocalarının isimleri bizlere kadar gelmiştir. İlk önce Hammed ed Dabbas, Kuzey Irak'a geçtiğinde kendisine hırka veren Okeyl el Manbici ve Ebül Vefa el Hülvani. Bunun dışında Hamid el Endulusi adında birisinden ders almıştır. ('Yezidiler, Din Tarih ve Toplumsal Hayat, Cebel Sincar ve Suriye Yezidileri', bibliografya kısmı, Avesta Yayınları, 2001, İstanbul)
Böylece bir süre sonra Şeyh Adi'nin kendisi de üstad olmuştur.
Şeyhin Bağdat'tan ayrılmadan önce etrafına mürit toplamış olması biraz kuşkulu görünmektedir. Çünki, o daha çok inzivaya çekilmeyi seven birisiydi. Cebel Hakkari'ye gitti ve Laleş'te bulunan hristiyan manastırının harabesine yerleşti. (a.g.e. sayfa 21)
ÖĞRETİSİ VE RİSALELERİ
Şeyh Adi'nin tebliğ ettiği öğretiler, bize ulaşan birkaç risale sayesinde iyi bilinmektedir. Bu yazıların sayısı dörttür:
1. I'tikat ehl es sunna ve-l cemaa.
2. Kitap fihi zikr edeb en nefs.
3. Vasaya şeyh 'Adi b. Musafir ila halifa.
4. Vasaya li muridihi Ka'id ve li sa'ir el muridin.
Bu risalelerden birincisi, kutsal inancın yani sunni geleneğine tamamen uygun düşen imanın tebliğini oluşturmaktadır. Risalenin sonuç bölümünde yazar (Adi b. Musafir. KF), hiçbir yenilik getirmediğini açıkça ifade eder ve kendisinden önce gelenlerin düşüncelerini aktardığını beyan eder. Eser Allah'ın bir olduğu ilkesini ve bu hakikate ulaşmanın yollarını sunarak başlamaktadır. Şeyh teorisini desteklemek için Kur'andan ayetler ve hadisler zikreder.(a.g.e. sayfa 22-23)
Eserin ikinci kısmı, imanın incelenmesine ayrılmıştır. Adi, imanı şöyle tanımlar: "İman aynı anda hem söz, hem eser,hem de niyettir, itaatle artar ve itaatsizlikle azalır". Bu veli, müslümanların sadece Kur'an ile sünneti takip etmeleri gerektiğini tebliğ etmiştir. Ona göre sadece Ebu Bekir'e, Ömer'e, Osman ve Ali'ye tabi olanlar mümindir. (a.g.e. sayfa 23)
Kitabının son bölümünde Adi, müritlerinin kabul etmeleri gereken çeşitli hakikatleri saymaktadır. Son olarak din gününde Allah'ın, müminlerin dini yasalara itaatkarlıklarına olduğu kadar onların yenilikçilere (mübtediun) karşı tutumlarına da dikkat edeceğini ifade etmiştir. Eke benzer bir bölüm, bid'at ile ilgili birkaç hadisi ihtiva eder ve İslamın 73 tarikata bölündüğünü söyler. (a.g.e. sayfa 23)
BİR BAŞKA KAYNAK
Yezidilerin Tarihi, Melekê Tavus ve Mıshefa Reş'in İzinde, John S. Guest. Avesta Yayınları, 2001 İstanbul. İngilizceden çeviren: İbrahim Bingöl.
Yezdi dininin peygamberi olarak görülen Adi b. Musafir yaklaşık olarak 1075 yılında Lübnan'da, Baalbek'in 60 km. güneyindeki Bekaa vadisinin kurak batı yamaçlarında kurulmuş Beyt Far (şimdiki adı Kirbet Qanafar) köyünde dünyaya geldi. (Yezidilerin Tarihi, Melekê Tavus ve Mıshefa Reş'in İzinde, John S. Guest. Avesta Yayınları, 2001 İstanbul, sayfa 42)
Babası Musafir b. İsmail, soyu Emevi halifesi Mervan B. el Hakem'e dayanan müslüman bir din adamıydı. Annesinin adı Yezda idi. Adinin anne-babasının ve kızkardeşinin mezarları Bekaa vadisine bakan kadim bir meşe ağacının dibindedir. (a.g.e. sayfa 42)
Şeyh Adi'nin Şam'da 1509'da çoğaltılan Sufi yazılarının başlıca elyazmaları küçük bir defter (uzunluğu 18 cm, eni 13 cm) halinde Batı Berlin'de Devlet Kütüphanesinde korunmaktadır. İlahilerinden birinin bulunduğu bir başka el yazması Berlin'de, diğer ikisi British Kütüphanesindedir. 1934 yılında antropolog Amerikalı Henry Field, Cebel Sincar'da Şeyh Adi tarafından yazılan başka Sufi şiirleri de ortaya çıkarmıştır. Bu metinlerin kopyaları şimdi Kongre Kütüphanesindedir. (a.g.e. sayfa 43)
Kenan Fani Doğan
18 Ekim 2008
Geen opmerkingen:
Een reactie posten